Średnia wieku kobie w naszym kraju wynosi 82 lata. Kiedy będę w tym wieku, średnia podźwignie się o około pięć lat. Średnio czytam około 50-70 książek rocznie, co przy najniższym wyliczenia daje 2 tysiące, a w wersji optymistycznej zdążę przeczytać aż 3 tysiące. Moja domowa biblioteczka w tej chwili oscyluje wokół liczby 2,5 tysiąca tytułów, a czego 2/3 czeka na swoją kolej, której może się nie doczekać.  

Marie Kondo optuje za zatrzymaniem kilku lub kilkunastu tytułów, a reszcie mówimy “dziękuję” i oddajemy w dobre ręce. Można i tak. Pokaż, ile książek liczy twój “stosik wstydu”, opatrując to okolicznościowym hasztagiem. Minimaliści zaś mogą się pochwalić wolną przestrzenią na regale, w zamian czytając egzemplarze elektroniczne lub słuchając książek w aplikacjach.  

Niestety, nie należę do minimalistów; plasuję się pośrodku skali od Leo Babauty do syllogomianiaków, pokazywanych jako dziwadła w telewizji śniadaniowej. Lubie mieć. Oczywiście, nie zbieram książek, jak leci. Już nie. Wybieram to, co mnie interesuje, albo dokupuję brakujące tomy. Jestem sroką okładkową, ale potrafię się powstrzymać przed kupnem egzemplarza z barwionym brzegiem. Chociaż prawda jest taka, że jeśli jestem w połowie (statystycznego) życia, już za jakiś czas skończy mi się miejsce na książki. Albo będę się musiała pożegnać z szafą (co nie będzie trudne, bo większość ciuchów i tam wiecznie ląduje na krześle). A pisarze wciąż piszą, wydawnictwa wydają, a mnie nadal płacą w pracy, więc, co się rozumie samo przez się — nie ma szans, by chociaż przez miesiąc czegoś nie przywlec do domu. Mam słabą wolę. Znalazłam za to jeszcze jeden plus potężnych biblioteczek: dodatkowa izolacja i docieplenie ściany! W programie Czyste Powietrze powinni dawać za regały wypchane klasyka dodatkowe punkty. 

 

No to może przestać kupować i czytać to, co się już ma? Ha! To nie jest takie proste. Ulegam modom. Ewoluuje również mój czytelniczy gust. Jeszcze jakąś dekadę temu łykałam każdy reportaż i lubowałam się we współczesnej literaturze pięknej dla wymagających czytelników. Każda Pauza była moja, a Seria Skandynawska rosła. I, może się oszukuję, a może odkładam te książki na czarną godzinę — przeczytam je, nadrobię, chociaż tytuły przepadły w odmętach instagrama, wyparte ArtRage’ami i Cyrankami.  

Połowa mojego zbioru, to książki stare. Gdyby płacono mi dziesięć razy tyle, co dostaję na pasku (brutto!), stać by mnie było na egzemplarze kolekcjonerskie, białe kruki aukcyjne, itp. Niestety, moje skromne uposażenie kwalifikuje mnie do antykwariatów i ewentualnie wystawek i biblioteczek plenerowych. Za darmo, to dobra cena, w związku z tym czasem wzbogacam własny zbiorek o stare tytuły, które z pewnością (sic!) przeczytam.  

Tylko kiedy? W zeszłym roku (2024) przeczytałam 86 książek, z czego część audio (znów cały Sapkowski i Harry Potter); miałam nieco więcej czasu na czytanie skuli złamanej nogi, więc wynik się był zawyżył i jest niemiarodajny. W tym roku nie planuję żadnych łamańców, a jestem “dopiero” na trzydziestej lekturze (Ziemiomorze Le Guin — całkiem ładna cegłówka) oraz trzydziestej pierwszej (Tako rzecze Lem, pół tysiąca stron maczkiem). I wiadomo, tu wpadnie serial, tam migrena, nie dojeżdżam więc audiobooki raczej do snu. Na początku stycznie oczywiście przez bookmedia przetacza się spolaryzowana dyskusja, ile się przeczytało i po co się chwalić, jeśli to indywidualna sprawa. Nie zabiorę głosu w tej dyskusji, bo wydaje mi się jałowa, ale nie od dziś wiadomo, że element grywalizacji i rywalizacji jest dla nas (ludzi, nie tylko czytelników) psychologicznie ważny.  

DNFy, czyli did not finish, książki niedoczytane, porzucone w połowie, lub po dziesięciu stronach. Zdarzają mi się tak co siódmą książkę. Czasem kilka razy pod rząd. Tym razem odłożyłam książkę japońskiej autorki i pierwszą część polskiej serii historycznej. Główne zarzuty do japońskiej książki to piekielna infantylność, a co do rodzimej autorki, to wadziły mi oschły język i brak “chemii” w książce. Tak się kończy sięganie poza swoją niszę, marnacja czasu i zasobogodzin. Z tych wszystkich książek porzuconych można by sklecić jedną a porządną. Wczoraj porzuciłam książkę po zaledwie kilku stronach, kwiecisty styl i brak zaciekawienia w pierwszych chwilach przeważyły, by oddać książkę na book crossing (niech męczy się kto inny, czemu tylko mnie ma być źle).  

 

Po dodaniu adresu mailowego do bio na instagramie zaczęły spływać do skrzynki upragnione propozycje współpracy. Kilka razy zdarzyło mi się pomarudzić, że “inni majo, a ja nie”. I wreszcie promyczek nadziei pomuskał mój policzek i cała w skowronkach wstukiwałam kod odbioru do paczkomatu. I fajnie jest coś dostać, bo przecież to książka, ja lubię książki, a to się dobrze składa. No, nie do końca. Okazało się, że egzemplarze recenzenckie tak średnio mi leżą, a mój mózg uznał, że to lektura obowiązkowa, wobec czego odsuwał od siebie przyjemność, upatrując w deadlinie namiastki terminu egzaminu z logiki matematycznej. W tym czasie moje książki spozierały na mnie wilkiem z zakurzonych półek. Nie mam może poczucia, że się sprzedałam, skomercjalizowałam, zmonetyzowałam, czy co tam jeszcze, ale to nie do końca to, co chcę robić zarówno na bookmediach jak i w zaciszu własnego fotela. Na razie nie planuję więc powtórki z rozrywki. 

Niestety, czytanie już nigdy nie będzie takie niespieszne jak przed erą internetu. Mój typowy dzień te, powiedzmy, dwadzieścia lat temu wyglądał zupełnie inaczej, niż dziś, nie tylko ze względu na to, że teraz dzielę czas między pracę a sprawy domowe, ale i książek jest całe mnóstwo do nadrobienia. Kiedyś w większości korzystałam w biblioteki publicznej, która wówczas miała ograniczone zasoby; dziś książki dosłownie wyskakują z lodówki, atakują oprawami zintegrowanymi, które wyparły bure okładki i same pchają się do rąk, nawet kiedy idziesz po zakupu spożywcze.  

I tak dochodzimy do początku. Vita brevis, a książek jak mrówek. Skąd brać na nie wszystkie czas? A jeszcze siedzi taka i dziobie w klawiaturę, zamiast brać się za czytanie.   

 

Pewnie będę starała się przekonywać przekonanego, ale sporządziłam listę, którą postaram się zachęcić Was do sięgnięcia po klasykę literatury pięknej. 

1. Przede wszystkim klasyka jest wartościowa i czytając, można jedynie zyskać. Setki czy dziesiątki lat i miliony czytelników na całym świecie zaręczają o jej randze. Uniwersalność klasyki sprawia, że będzie czytana przez kolejne pokolenia, podczas gdy 99% dzisiejszej literackiej konfekcji zniknie w odmętach niepamięci. Cervantesa i Shakespeare’a czyta się nadal – po czterystu latach od śmierci obu twórców! 

2. Oczywiście w znacznej mierze klasyka wzbogaci Wasze słownictwo oraz poszerzy światopogląd. Klasycy operują znacznie bardziej rozbudowanym i wysublimowanym językiem, niż dzisiejsi twórcy. Nie chodzi o słowa, które wyszły z użytku (jak ekonom na przykład), ale o określenia, których możesz użyć i dziś, by wzbogacić swoją wypowiedź. 

3. Zrozumiecie kontekst kulturowy innych książek, odniesienia literackie, powiązania, etc. Media często przytaczają określenia zaczerpnięte z literatury. Nierzadko współcześni sięgają po znane motywy literackie. Dobrze jest znać źródło, które dało im początek. Ponadto to właśnie klasycy ukształtowali formę i styl dzisiejszej literatury.

4. Klasyka daje pogląd na to, jak żyli niegdyś ludzie, z jakimi borykali się problemami. Zwraca uwagę na szczegóły, jak ubierali się ludzie, powiedzmy dwieście lat temu, co jadano na podwieczorek, co wypadało, a co nie naszym babkom, pradziadkom. Czym żyli ludzie niegdyś, przed epoką smartfonów i Instagrama. 

5. Klasyczne powieści są w większości przeniesione na ekran, możesz porównać więc wizję reżysera ze swoją. Oczywiście molom książkowym nie trzeba powtarzać: najpierw książka potem film. 

6. Klasyka nigdy nie kończy swojej misji – zawsze ma coś nowego do powiedzenia; czytając Annę Kareninę w wieku lat dwudziestu, odczytamy ją zupełnie inaczej, niż mając lat czterdzieści. 

7. Każdy, nawet największy malkontent znajdzie coś dla siebie. Spektrum klasyki jest szerokie i jeżeli nie Dostojewski, to może Dickens? 

8. Możecie nierzadko trafić na wspaniałe ilustrowane wydania. Kiedyś większość beletrystyki wydawano z ilustracjami najwybitniejszych twórców. Warto poszukać takich wydań.

Lubicie seriale? Ha! Każdy lubi. Ale cofnijmy się w czasie: wyobraźcie sobie czasy sprzed platform streamingowych. Ok, pójdźmy o krok dalej (telewizja?), jeszcze dalej (radio?), jeszcze mały kroczek: tak, mamy powieści w odcinkach. 

Jeśli już podróżujemy, to idźmy na całość i przenieśmy się do Wielkiej Brytanii drugiej połowy XIX wieku. W Wasze ręce trafia londyński magazyn ilustrowany Belgravia, w którym za cenę jednego szylinga przeczytacie najnowsze powieści w odcinkach, wiersze i obejrzeć niezwykle realistyczne grawiury nawiązujące do treści. Jest pomiędzy 9 stycznia i 19 grudnia 1878 roku. Siadacie po południu przy kominku, a może jeszcze przy dziennym świetle, by nie psuć oczu i zaczynacie kolejny odcinek Powrotu na wrzosowisko, licząc, że ta historia porwie Was równie mocno, jak poprzednia powieść (Z dala od zgiełku tłumu) wybijającego się na tle innych Wiktorian, Thomasa Hardy’ego. Czy w porywach romantycznych uczuć czujecie się jak Eustachia, błąkająca się niczym duch na wrzosowiskach Egdonu, czy bliżej Wam do pokornej Tomasiny? W skrytości serca kochacie się w przystojnym Damonie, czy prawym, lecz zafarbowanym na czerwono ochrą, którą handluje, Diggorym Vennie? Magazyn trzeba zwrócić za kilka dni do wypożyczalni, ale nie chcecie się z nim rozstać i czytacie odcinek raz jeszcze, by wrył się dobrze w pamięć, a szczegóły intrygi nie wyparowały w nawale prac i obowiązków dnia codziennego. W nadziei na wydanie książkowe, spekulujecie, co autor doda, bo wiadomo, że wersja puszczona do druku jest uładzona, a praktyka taka nazwana od nazwiska Thomasa Bowdlera to bowdlerisation (Thomas Hardy nieraz sięgnie po ten rodzaj mitygowania moralnego swoich bohaterów).

Autor określił swoje powieści jako opowiadające o ludziach i środowisku, w którym żyją (novels of character and environment). Utarte przez lata zwyczaje i sposoby myślenia zostają “skażone” nowymi ideami z zewnątrz prowadzącymi do tragedii, a grecki chór złożony z przedstawicieli lokalnej społeczności potęguje przeczucie dramatycznego końca. Co ciekawe, Hardy zaplanował inny koniec dla dwojga swoich bohaterów [uwaga, spojler!]: Tomasina miała pozostać wdową, a Diggory odjechać, zaprzęgając swoje kuce do wozu z ochrą, przez naciski czytelników połączył bohaterów na dobre i na złe.

Juda nieznany jest jedną z najbardziej pesymistycznych powieści, jakie czytałam. Co jednak sprawiło, że po całych dwudziestu latach sięgnęłam po tę powieść ponownie?

Wielokrotnie wspominałam o pięknie języka, którym posługuje się Thomas Hardy. Jego dojrzałe kreślenie charakterów, łamanie tabu, na przekór wiktoriańskim obrońcom moralności, faworyzującym dziewczęcy rumieniec nad krytykę fałszywej moralności. Wreszcie, kronika zapomnianego świata, z własnym folklorem, topografią i miejscowymi anegdotkami.

Spotkanie z Hardym to dla mnie także próba zajrzenia w głąb duszy artysty, ponieważ wiele z postaci nakreślonych jego piórem posiada cechy, przeżycia i myśli samego autora.

Powieść wydana w 1895 roku zyskała miano kontrowersyjnej, a pisarz musiał borykać się z falą krytyki ze strony pruderyjnego społeczeństwa. Hardy, którego poczytne powieści zyskiwały na znaczeniu na arenie realistycznej literatury końca wieku, wsadzał raz po raz kij w mrowisko, obdarzając swoich bohaterów intymnością, rozumem i własną wolą. Całość, jak w przypadku Tess, okraszona dużą dozą pesymizmu i fatalizmu, sprawia wrażenie wręcz greckiej tragedii. Juda nieznany jest powieścią nie tylko o związku chimerycznej i szalenie inteligentnej Sue z tytułowym bohaterem, ambitnym kamieniarzem aspirującym do świata nauki. To opowieść o bezkompromisowym poszukiwaniu szczęścia osobistego, za cenę ostracyzmu społecznego, a także krytyka nieprzenikających się warstw społecznych, zastanych obowiązujących normach i prawach. W przedmowie Hardy pisze: "Nie sądzę, aby cokolwiek mogło wywołać oburzenie czytelnika w powieści przeznaczonej dla dorosłych, która podkreśla tragizm niespełnionych zamierzeń i w prosty sposób mówi o szarpaninie i namiętnościach, o szyderstwie i klęskach towarzyszących najsilniejszej z namiętności ludzkich, o śmiertelnej walce między ciałem i duchem".

Księgarniane podwoje mają niesamowitą właściwość. Właściwie, to problem dla fizyka, bo jak wyjaśnić to zaginanie czasoprzestrzeni, które powoduje, że kiedykolwiek przechodzę obok, to mnie wsysa, a kiedy spędzam tam dosłownie kilka chwil, mąż ciągnie mnie za rękaw, bo minęła godzina. Antykwariaty są pod tym względem jeszcze bardziej zagadkowe, ponieważ po chwili od wejścia zaczyna zmierzchać, a dopiero był obiad. Jednym słowem: miejsca sprzedaży książek są bardziej wciągające niż bagna.  

Kupuję z intencją przeczytania (kiedyś) tytułu. Regularnie robię porządki na regałach i pozbywam się książek, do których nie wrócę i nie mam do nich sentymentu, właśnie, by pomieścić nowe tytuły. Obecnie kupuję klasykę literatury pięknej (ach ta kolekcja Cranford!), a także sci-fi i fantasy. Literatury współczesnej mam dość dużo, ale ostatnio straciłam do niej pociąg (no, może ostatnim bastionem współczesnej dobrej literatury jest Wit Szostak, ale to bardzo subiektywne mniemanie, wyrobione po części na spotkaniu autorskim, po części na podstawie przeczytanych książek, a po części dlatego, że jest filozofem).  

Chociaż jeśli nakryjecie mnie na czytaniu kryminałów, to będzie to albo Jussi Adler-Olsen, albo Robert Galbraith, albo Agatha Christie.  

Dobrze. Jeśli kupuję książki, żeby je czytać, czy przeczytałam już to, co nakupowałam? Ależ skąd! Najstarszy półkownik to chyba Wampir Reymonta, którego wzięłam z półki bookscrossingowej w bibliotece, jakieś, bagatela, dwadzieścia lat temu. Ów książeczka jest jedną z pierwszych z kolekcji Kolibrów, którą całą zgromadziłam. Ile z niej przeczytałam? No dobrze, zmieńmy może temat. 

A co z książkami, które kupiłam ostatnio? Cudne wydanie Ziemiomorza (będę je międliła chyba dwa miesiące), trylogia Pierwsze prawo Abercrombie’ego, Sebald z drugiej ręki. Wcześniej młodzieżowe i dorosłe fantasy, niedokończona seria The Expanse. Jeszcze: dość spora doza klasyki, wydania z lat 60. Zresztą, zrobiłam kiedyś listę książek, które mam na półkach, a chcę przeczytać. Ile wyszło? Z początku koło 150, nie wliczając fantastyki. Oczywiście, gusta podlegają ciągłym zmianom, więc obecna lista nie jest już ta samą, co powiedzmy dziesięć lat temu. Na jednej z list mam 114 tytułów (w tym serie i trylogie), a co z pozostałymi książkami, czy i one się doczekają?  

A pisarze nadal piszą! 

Jeśli w takim razie kolekcjonuję sci-fi i fantastykę, to czy mam wszystko to, co chcę? Hm, owszem, ale nie do końca. Żałuję, że nie zbieram serii Artefakty i wielu twórców po prostu nie znam. Planuję oczywiście nadrobić — i to mnie skłania do dbania o sobie, żeby żyć długo w dobrym zdrowiu, by móc przeczytać wszystko, co zamierzam. 

 

Studium w szkarłacie to pierwsza z przygód Sherlocka Holmesa. Sławnego, a wówczas początkującego detektywa — lub doradcę, jak sam siebie określa — poznajemy oczami młodego lekarza, kombatanta z Afganistanu, Johna Watsona. Książka jest podzielona na dwie części. W pierwszej, mamy do czynienia z zagadką zamkniętego pokoju i nieboszczyka bez śladów na ciele. W drugiej poznajemy historię miłości, zemsty i Mormonów.

Arthur Conan Doyle zadebiutował w Beeton’s Christmas Annual w 27 grudnia 1887 właśnie powieścią Studium w szkarłacie, która z miejsca zyskała sympatię czytelników. W kolejnym roku powieść ukazała się w formie książkowej, a po niej zaczęły ukazywać się kolejne powieści i opowiadania o genialnym i ekscentrycznym detektywie.

W Polsce pierwsze wydanie pojawiło się w 1903, kolejne tuż po II wś, ale to w 1956 w tłumaczeniu Tadeusza Everta zyskało legendarny tytuł.

Lata temu czytałam Przygody Sherlocka Holmesa, ale dopiero przy okazji porządków na półkach wpadł mi w ręce egzemplarz Studium. Powieść czytało mi się naprawdę dobrze. Oczywiście, za Chiny nie odgadłabym zagadki, bo u Doyle'a to niewykonalne, ale bawiłam się dobrze. 

Pod drzewem, pod zielonym… jest najbardziej pogodnym utworem Thomasa Hardy’ego. Wydana anonimowo w 1872 roku zapoczątkowuje serię Wessex. Historia orkiestry parafialnej z Mellstock, która ma zostać zastąpiona przez śliczną organistkę, jak podkreślał sam autor, oparta jest w dużej mierze na prawdziwym obrazie muzykantów tamtych czasów.

Czytelnicy dostają pełną gamę wiejskich indywiduów, gdzie na pierwszy plan wysuwa się dwudziestoletni Dick Dewy, któremu w oko wpadła panna Fancy Day, wspomniana organistka, a na co dzień nauczycielka wiejskiej szkółki.

Czytając pod rząd kilka tytułów jednego autora, potrafimy wyłowić motywy przewodnie jego twórczości. U Hardy'ego jest to dość oczywiste — młoda trzpiotka, łasa na pochlebstwa musi wybrać między trzema adoratorami. Oczywiście, najlepiej, by żaden nie wiedział o innych, bo to przeczy czystości panny (sic!). Mamy również bohatera, miłego młodzieńca o czystym sercu i dobrym charakterze, który zakochuje się po uszy i — w odróżnieniu od panny — jest nader stały w uczuciach.

Nie raz wspominałam o motywach, które autor czerpał z własnych przeżyć. Otóż zarówno chór, jak i konflikt w młodym wikarym są historią jego dziadka, a dom państwa Dewy miał przypominać rodzinny dom samego Hardy'ego. Także postać Fancy powstała w oparciu o postać siostry Hardy'ego Mary, która również była wiejską nauczycielką.

Nie wiem, jak Wy, ale ja uwielbiam śledzić prawdziwe tropy w twórczości ukochanego autora. Sprawia to, że czuję z nim tajemną więź, jakbyśmy się przyjaźnili od dawna. Nie raz "bywałam" w domach Hardy'ego (zdjęcia znam na pamięć!) i cieszy mnie każdy punkt wspólny: piesek Wessex, który dostawał buziaka na dobranoc, wazonik, który wypatrzyłam w jego rodzinnym Cottage, a który mam podobny (chociaż pewnie ustawiony niedawno, ale i to cieszy), rower pokryty kolorowymi włóczkami (Hardy był zapalonym rowerzystą), a także reprodukcja ulubionego obrazu (Zbierające kłosy Milleta) na ścianie jednego z pokoi; też sobie taką zawiesiłam. 

Na magazynowej wyprzedaży znalazłam książkę w introligatorskiej oprawie. Chociaż brak jej było karty tytułowej, już po kilku chwilach udało mi się ustalić, że to „Jane”  (The Rosary) autorstwa Florence L. Barclay, oryginalnie wydana w roku 1909. Mój egzemplarz to 5 wydanie z 1927.

Brytyjka, Florence Louisa Barclay znana była z licznych opowiadań i jedenastu powieści, w tym zekranizowanej w 1921 roku „The Mistress of Shenstone”.

„Jane”, druga powieść Barclay stała się wielkim sukcesem, co zaowocowało tłumaczeniami na osiem języków, a także dała asumpt do nakręcenia aż pięciu (!) filmów. Powieść znalazła się również na szczycie bestsellerów New York Timesa w 1910 roku. Dwadzieścia pięć lat później czasopismo Sunday Circle wydawało „Jane” w odcinkach, a w 1926 roku wybitny francuski dramaturg Alexandre Bisson dokonał jej adaptacji scenicznej.

Powieść opowiada o miłości Jane Champion i Gartha Dalmaina. Oboje pochodzą z brytyjskich wyższych sfer, ale jak to bywa w romansach, nic nie jest tak proste, jak się wydaje. „Jane Champion miała lat trzydzieści. Ktoś powiedział o niej, że była to doskonale piękna kobieta w brzydkiej skórze”. Nic dziwnego, że nie mogła uwierzyć w wyznania miłości młodego malarza, Gartha, który słynął z portretów najpiękniejszych kobiet Wielkiej Brytanii. Powieść przypomina nieco dziewiętnastowieczną operetkę. Mamy tu małe incognito, mamy łamiący serce wypadek, oraz wiele dowodów miłości z obu stron. Bohaterka przywodzi na myśl Jane Eyre. A to, z czym musi się zmierzyć, sytuację pana Rochestera.

I język i styl są archaiczne. Niemniej książkę czytało mi się dobrze. Nie chciałam, żeby Jane była apatyczna i bezwolna, i życzyłam jej remedium na miłość w postaci samorealizacji. Bohaterka okazała się całkiem sympatyczna i odważna, za co jestem wdzięczna autorce. Garth za to zupełnie mnie nie ujął swoim mazgajstwem w obliczu tragedii. Czy książka powinna doczekać się wznowienia? Niekoniecznie. Na swój sposób jest strasznie naiwna i nie przetrwała próby czasu, choć w Wielkiej Brytanii znajduje zwolenników do dziś.